श्रीमद्भगवद्गीता चतुर्दशोऽध्यायः | Srimadbhagavadgita chaturdashodhyayah

श्रीमद्भगवद्गीता का चतुर्दश अध्याय एक अत्यंत महत्वपूर्ण अध्याय है जो भगवान कृष्ण के माध्यम से आत्मसमर्पण और भक्तियोग के महत्वपूर्ण सिद्धांतों पर आधारित है। इस अध्याय में भगवान अर्जुन को आत्मनिवेदन और देवों की भक्ति के माध्यम से आत्मा के साथ समर्पण का मार्ग दिखाते हैं।
श्रीमद्भगवद्गीता चतुर्दशोऽध्यायः | Srimadbhagavadgita chaturdashodhyayah
अथ चतुर्दशोऽध्यायः ।
श्रीभगवानुवाच ।
परं भूयः प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् ।
यज्ज्ञात्वा मुनयः सर्वे परां सिद्धिमितो गताः ॥ 1 ॥
इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागताः ।
सर्गेऽपि नोपजायंते प्रलये न व्यथंति च ॥ 2 ॥
मम योनिर्महद्ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् ।
संभवः सर्वभूतानां ततो भवति भारत ॥ 3 ॥
सर्वयोनिषु कौंतेय मूर्तयः संभवंति याः ।
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रदः पिता ॥ 4 ॥
सत्त्वं रजस्तम इति गुणाः प्रकृतिसंभवाः ।
निबध्नंति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् ॥ 5 ॥
तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् ।
सुखसंगेन बध्नाति ज्ञानसंगेन चानघ ॥ 6 ॥
रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासंगसमुद्भवम् ।
तन्निबध्नाति कौंतेय कर्मसंगेन देहिनम् ॥ 7 ॥
तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् ।
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत ॥ 8 ॥
सत्त्वं सुखे संजयति रजः कर्मणि भारत ।
ज्ञानमावृत्य तु तमः प्रमादे संजयत्युत ॥ 9 ॥
रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत ।
रजः सत्त्वं तमश्चैव तमः सत्त्वं रजस्तथा ॥ 10 ॥
सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते ।
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत ॥ 11 ॥
लोभः प्रवृत्तिरारंभः कर्मणामशमः स्पृहा ।
रजस्येतानि जायंते विवृद्धे भरतर्षभ ॥ 12 ॥
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च ।
तमस्येतानि जायंते विवृद्धे कुरुनंदन ॥ 13 ॥
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् ।
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते ॥ 14 ॥
रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसंगिषु जायते ।
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते ॥ 15 ॥
कर्मणः सुकृतस्याहुः सात्त्विकं निर्मलं फलम् ।
रजसस्तु फलं दुःखमज्ञानं तमसः फलम् ॥ 16 ॥
सत्त्वात्संजायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च ।
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च ॥ 17 ॥
ऊर्ध्वं गच्छंति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठंति राजसाः ।
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छंति तामसाः ॥ 18 ॥
नान्यं गुणेभ्यः कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति ।
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति ॥ 19 ॥
गुणानेतानतीत्य त्रींदेही देहसमुद्भवान् ।
जन्ममृत्युजरादुःखैर्विमुक्तोऽमृतमश्नुते ॥ 20 ॥
अर्जुन उवाच ।
कैर्लिंगैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो ।
किमाचारः कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते ॥ 21 ॥
श्रीभगवानुवाच ।
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पांडव ।
त द्वेष्टि संप्रवृत्तानि न निवृत्तानि कांक्षति ॥ 22 ॥
उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते ।
गुणा वर्तंत इत्येव योऽवतिष्ठति नेंगते ॥ 23 ॥
समदुःखसुखः स्वस्थः समलोष्टाश्मकांचनः ।
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिंदात्मसंस्तुतिः ॥ 24 ॥
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयोः ।
सर्वारंभपरित्यागी गुणातीतः स उच्यते ॥ 25 ॥
मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते ।
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते ॥ 26 ॥
ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च ।
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकांतिकस्य च ॥ 27 ॥
ॐ तत्सदिति श्रीमद्भगवद्गीतासूपनिषत्सु ब्रह्मविद्यायां योगशास्त्रे श्रीकृष्णार्जुनसंवादे
गुणत्रयविभागयोगो नाम चतुर्दशोऽध्यायः ॥14 ॥
श्रीमद्भगवद्गीता चतुर्दशोऽध्यायः सुनें | Listen Srimadbhagavadgita chaturdashodhyayah
श्रीमद्भगवद्गीता चतुर्दशोऽध्यायः के लाभ | Benefits of Srimadbhagavadgita chaturdashodhyayah
- आत्मसमर्पण का मार्ग: चतुर्दश अध्याय आत्मसमर्पण के मार्ग को बताता है जिससे भक्त अपने जीवन को दिव्यता और उच्चता की दिशा में समर्पित कर सकता है।
- भक्तियोग का अभ्यास: चतुर्दश अध्याय के अभ्यास
महत्वपूर्ण सिद्धांत:
- आत्मसमर्पण: चतुर्दश अध्याय में भगवान कृष्ण ने आत्मसमर्पण के महत्वपूर्णता को बताया है। भक्त को अपने को पूर्णता के साथ भगवान को समर्पित करना चाहिए।
- भक्तियोग: चतुर्दश अध्याय ने भक्तियोग को उच्चतम मार्ग के रूप में प्रस्तुत किया है। भक्ति के माध्यम से भक्त अपने आत्मा को परमात्मा में समर्पित करता है।
- प्रेम की महिमा: चतुर्दश अध्याय में प्रेम और भक्ति की महिमा को विस्तार से वर्णित किया गया है। भगवान की प्रेम और भक्ति में ही सच्चा आत्मा का समर्पण होता है।
